Braila raksta esperanto alfabēts

Vikipēdijas lapa

Esperanto valodā ir īpašs Braila alfabēts. Kopš 1920. gada tiek izdots esperanto braila žurnāls Aŭroro, bet kopš 1904. gada cits žurnāls Esperanta Ligilo.

Alfabēts[labot šo sadaļu | labot pirmkodu]

Braila pamata alfabēts tiek papildināts ar diakritiskajiem burtiem. Cirkumflekss tiek atzīmēts, pievienojot 6. punktu (apakšā pa labi) pamata burtiem: ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ. Tāpēc burtam ĵ ir tāda pati forma kā neizmantotajam franču/angļu Braila burtam w; lai w ierakstītu svešvalodas vārdā, tiek pievienots 3. punkts: w[1] (skatīt nākamo sadaļu). Esperanto ŭ tiek veidots, atspoguļojot u, lai 1. punkts kļūtu par 4. punktu: ŭ . Alfabēts tādējādi ir šāds.[2]

⠁ (braille pattern dots-1)
a
⠃ (braille pattern dots-12)
b
⠉ (braille pattern dots-14)
c
⠩ (braille pattern dots-146)
ĉ
⠙ (braille pattern dots-145)
d
⠑ (braille pattern dots-15)
e
⠋ (braille pattern dots-124)
f
⠛ (braille pattern dots-1245)
g
⠻ (braille pattern dots-12456)
ĝ
⠓ (braille pattern dots-125)
h
⠳ (braille pattern dots-1256)
ĥ
⠊ (braille pattern dots-24)
i
⠚ (braille pattern dots-245)
j
⠺ (braille pattern dots-2456)
ĵ
⠅ (braille pattern dots-13)
k
⠇ (braille pattern dots-123)
l
⠍ (braille pattern dots-134)
m
⠝ (braille pattern dots-1345)
n
⠕ (braille pattern dots-135)
o
⠏ (braille pattern dots-1234)
p
⠗ (braille pattern dots-1235)
r
⠎ (braille pattern dots-234)
s
⠮ (braille pattern dots-2346)
ŝ
⠞ (braille pattern dots-2345)
t
⠥ (braille pattern dots-136)
u
⠬ (braille pattern dots-346)
ŭ
⠧ (braille pattern dots-1236)
v
⠵ (braille pattern dots-1356)
z

Kontraktētajam Braila rakstam esperanto valodā ir ierobežots pielietojums.[3]

Citvalodu burtu transkribēšana[labot šo sadaļu | labot pirmkodu]

Līdzās svešajiem latīņu valodas burtiem q, w, x, y ir speciāli burti patskaņiem ar umlautu, kas sastopami vācu valodā ä, ö, ü:

⠟ (braille pattern dots-12345)
q
⠾ (braille pattern dots-23456)
w
⠭ (braille pattern dots-1346)
x
⠽ (braille pattern dots-13456)
y
⠜ (braille pattern dots-345)
ä
⠪ (braille pattern dots-246)
ö
⠷ (braille pattern dots-12356)
ü

Papildu akcentētos burtus citās valodās apstrādā atsevišķas Braila šūnas diakritiskajām zīmēm. Tām nav divpusējas atbilstības ar druku:

⠈ (braille pattern dots-4)
◌́
(un ő, ű
no ö, ü)
⠘ (braille pattern dots-45)
◌̀, ◌̄
⠲ (braille pattern dots-256)
◌̃
⠐ (braille pattern dots-5)
◌̂, ◌̌
⠒ (braille pattern dots-25)
◌̈, ◌̇
⠰ (braille pattern dots-56)
◌̊, ◌̆
⠠ (braille pattern dots-6)
◌̧, ◌̨, ◌̣, ◌̩
⠔ (braille pattern dots-35)
◌̸, ◌̵, etc.

Šīs konvencijas tiek izmantotas svešvārdiem, kas pielāgoti esperanto Braila rakstam. Nepielāgotu tekstu citā Braila alfabētā norāda kods .

Pieturzīmes[labot šo sadaļu | labot pirmkodu]

Viena pieturzīme
⠀ (braille pattern blank)
(atstarpe)
⠂ (braille pattern dots-2)
,
⠄ (braille pattern dots-3)
' (saīsin.)
⠲ (braille pattern dots-256)
.
⠢ (braille pattern dots-26)
 ?
⠖ (braille pattern dots-235)
 !
⠆ (braille pattern dots-23)
 ;
⠒ (braille pattern dots-25)
 :
⠔ (braille pattern dots-35)
*
⠌ (braille pattern dots-34)
/
⠄ (braille pattern dots-3)⠄ (braille pattern dots-3)⠄ (braille pattern dots-3)
...
⠤ (braille pattern dots-36)
-
⠠ (braille pattern dots-6)⠤ (braille pattern dots-36)

Gan apostrofs, gan saīsinājuma punkts tiek pierakstīti kā , kas atšķiras no beigu punkta .

Pārī savienotas pieturzīmes
⠦ (braille pattern dots-236)⠀ (braille pattern blank)⠴ (braille pattern dots-356)
(ārējās pēdiņas)
⠠ (braille pattern dots-6)⠦ (braille pattern dots-236)⠀ (braille pattern blank)⠴ (braille pattern dots-356)⠄ (braille pattern dots-3)
(iekšējās pēdiņas)
⠶ (braille pattern dots-2356)⠀ (braille pattern blank)⠶ (braille pattern dots-2356)
( ... )
⠶ (braille pattern dots-2356)⠶ (braille pattern dots-2356)⠀ (braille pattern blank)⠶ (braille pattern dots-2356)⠶ (braille pattern dots-2356)
[ ... ]

Esperanto pēdiņas ir ļoti atšķirīgas, un tās mēdz ievērot tās valsts konvencijas, kurā teksts ir publicēts. Drukāšanai Braila rakstā tas nav svarīgi.

Skaitļi[labot šo sadaļu | labot pirmkodu]

Lai skaitļos grupētu ciparus, izmanto apostrofu/saīsinājuma punktu , līdzīgi kā komatu angļu valodā. Gan drukātajā, gan Braila esperanto rakstā valodā komats tiek izmantots kā decimālzīme, tāpēc:

latviešu valodā 100 000,00
angļu valodā 100,000.00
= esperanto 100 000,00
= esperanto Brailā .

Formatēšana[labot šo sadaļu | labot pirmkodu]

Lielie burti ir apzīmēti tikai īpašvārdiem. Tie netiek izmantoti teikuma sākumā.

⠼ (braille pattern dots-3456)
(cipars)
⠨ (braille pattern dots-46)
(lielais burts)
⠸ (braille pattern dots-456)
(uzsv.)
⠒ (braille pattern dots-25)⠸ (braille pattern dots-456)⠀ (braille pattern blank)⠸ (braille pattern dots-456)⠀ (braille pattern blank)
(garāks uzsvars)
⠠ (braille pattern dots-6)⠄ (braille pattern dots-3)⠀ (braille pattern blank)⠠ (braille pattern dots-6)⠄ (braille pattern dots-3)
(garāks uzsvars, alternatīva)
⠐ (braille pattern dots-5)⠂ (braille pattern dots-2)⠀ (braille pattern blank)⠐ (braille pattern dots-5)⠂ (braille pattern dots-2)
(citas valodas braila teksts)

Lai veidotu uzsvērumu (treknrakstā vai kursīvā), katram vārdam izmanto , ja tie ir viens līdz trīs vārdi. Garākam tekstam ir divi formāti: vai nu kols ir pirms vienkāršās uzsvēruma zīmes , un pirms pēdējā uzsvērtā vārda tiek ievietota vēl viena zīme, vai arī zīme tiek novietota pirms un pēc uzsvērtā teksta.

Kontraktētajā Braila rakstā (2. pakāpe) lielajiem burtiem tiek izmantota cita zīme (6. punkts). Tāpat kā lielākajā daļā Braila raksta ortogrāfiju, arī īpašvārdi netiek kontraktēti un vārdiem, kuru priekšā ir šī zīme, esperanto Braila rakstā neveic kontrakciju.

Atsauces[labot šo sadaļu | labot pirmkodu]

  1. «Google grupas». groups.google.com. Skatīts: 2021-05-07.
  2. World Braille Usage Arhivēts 2014. gada 8. septembrī, Wayback Machine vietnē., UNESCO, 2013
  3. Esperanta stenografio, Nizhny Novgorod, 2003